Araiz bailara, Beloki mendia (1.276 m) Intzatik
Artzainek Araitz bailaratik Aralarko belardietaraino artaldeak igotzeko bide zahar batzuk geratzen dira, oraindik. Txusma Perez Azacetak artzainek, udan, ardiak Belokiko zelaietara eramateko erabiltzen duten ibilbide batetik igotzea proposatu digu.
Intza herri txikia Malloen hegalean sakabanatuta dauden baserrien batura bat da, auzo ezberdinetan biltzen direnak. Ez du erreferentziazko nukleorik, Santiago Apostoluari eskainitako elizak etxebizitza pare bat baino ez baititu inguruan. Intza herrian lurrikara bat izan zen, herriaren erdia desitxuratu zuena, eta horregatik baserriak sakabanatuta daude.
Uztegi herrian, Malloetatik eroritako kontrahormetan, Pedro Olea zuzendariak Akelarre filmaren irudi batzuk filmatu zituen.
Intzatik Belokiko zelaietaraino, Abategañeko lepoa zeharkatuz, Malloetatik egin daitekeen igoera eder eta interesgarrienetako bat da. Bere trazadurak garrantzi handia izan du. Artzainek urte askotan erabili izan dute, gaur egun Araitzeko artzain gutxi batzuek erabiltzen dute. Araitz bailara eder honetako biztanleentzat bide hauek izan duten eta duten garrantzia aldarrikatu nahi dugu.
Elizalde baserritik igoera
Kotxez Intza udaletxe zaharretik pista asfaltatuan gora joango gara Elizalde baserrira iritsi arte (395 m). Bertan ibilgailua aparkatuta utziko dugu. Oinez hasiko gara Antsonegoikoa baserriraino igotzen den porlanezko pistatik. Bidebanatzean, ezkerretik hogei bat metrotara eskuinerantz jarraituko dugu, bide aldapatsu batetik. Han, bidea seinalatzen duten harrizko mugarri pare bat ikusiko ditugu. Une batez basotik irtengo gara berehala sartzeko. Bidezidorra oso agerikoa da, eta, une batez, antzinako galtzada batetik goazela irudituko zaigu. Arratondo izeneko parajetik igaroko gara, Intza eta Betelu udalerriak elkartzen diren lekutik. Trazadura ondo pentsatuta dago; izan ere, malda handia gainditzeko sigi-saga batzuetatik igoko gara, Malloetako ikuspegiez gozatzeko baliatuko duguna.
Une batzuetan, bidezidorra sastrakengatik itxi daitekeela ikusten dugu; orduan, balioesten dugu artaldeek egiten duten mantentze-lana, Peio Goikoetxearena kasu, urtean bitan bide horietatik ibiltzen baitira eta irekita mantentzen laguntzen baitute. Aginagako iturria (864 m) dagoen txoko belartsura iritsiko gara, bertan freskatzeko eta edateko aprobetxatuko dugu. Hortik aurrera, ibilbide honen zatirik gogorrena eta basatiena hasten da, belar-hegalean gora eginez, Mintxikolargañeko harkaitz-irtenguneraino. Hemen Errazkinetik ezkerretik datorren bidezidorrarekin bat egiten dugu. Hemen muinoa irabaziko dugu, Intza eta Beteluko lurrak banatzen dituen banalerroari jarraituz. Hesitura zahar bat gurutzatuko dugu, zeinak animaliak haranera jaitsi daitezen ekiditzen duena, eta hainbat dolinen artean igoko gara. Dolina horietako batean Estangako bordaren aztarnak ikus daitezke oraindik. Alborta (1.224 m) eta Ttutturre (1.282 m) tontorren artean dagoen Abatagañeko pasabide luzea (1.152 m – 1h 50 min) zeharkatuko dugu.
Bidezidor batetik hegoalderantz jarraituko dugu. Honen ezkerretik, pagadiaren barrualdetik lur harritsu batean sartuko gara Beloki gailurrera iristeko. Baraibarretik datorren pistako egurrezko zutoin adierazle batera iritsiko gara, pista hau Igaratzarekin komunikatzen da. Belokiko muino belartsura bideratuko gara, handik gailurrera minutu gutxiren buruan iritsiko gara (1.276 m – 2h 30 min).
Talaia erreferentziala da eta Unagako potzua izeneko aintzira karstiko txiki bat dago bertan. Gailur horren iparraldeko isurialderantz dagoen larre-paisaiak kontraste handia egiten du hegoaldeko isurialdea estaltzen duten baso-masa zabalekin. Ikuspegiak oso zabalak dira gure inguruan, baina ipar-ekialdera begiratzen badugu borda bat ikusiko dugu, eta uda sasoian bada, ziur artalde bat ikusiko dugula inguruan. Beloki mendiaren magalean dagoen txabola honetan Uztegiko artzain familia batek gazta egiten du. Hau eskusa izan da Araitz bailara eta Aralar mendilerroko altuerako larreak lotzen dituen ibilbide interesgarri eta klasiko hau egiteko.
GIDA PRAKTIKOA
Denbora: Beloki mendira igotzea: 2h 30 min. Guztira: 4h 20 min
Distantzia: 10,9 km
Desnibela: 895 m
Zailtasuna: Handia
Mapa: Pirinioetako mapak Aralar mendilerroa. Sua Edizioak. Eskala 1: 25.000
Sarbidea: Tolosa eta Lekunberri arteko errepidean dagoen Betelutik Intza herrira iritsiko gara.
FAMILIAKO TRADIZIOA
Artzaintza Euskal Herrian mendeetan zehar iraun duen jarduera da. Denbora horretan etengabe egon da naturarekin harremanetan eta historian zehar izandako aldaketetara eta bizi ditugun garai berrietara egokitzen jakin du. Gaur egun, artzaintza-ustiategi asko familia-enpresa bihurtu dira. Gazta modu tradizional eta artisauan egiteak familia askori modu jasangarrian bizitzeko eta natura- eta kultura-aniztasuna zaintzen lan egiteko aukera eman die. Familia horien guztien ordezkari gisa, Maider Agirrebarrena, Peio Goikoetxea eta haren anaia Ion Goikoetxearekin harremanetan jarri gara, haiek kudeatzen baitute Araitz bailarako Uztegi herrian dagoen Antsonea gaztandegia. Udaberrian, artzain familia hau latxa artaldearekin igotzen da, Malloetako kareharrizko harresia zeharkatzen duen bide bihurri eta gogor batetik zehar, Beloki eta Tutturre mendien arteko altuerako larreetara iristeko, Aralar mendilerroan.
Beren 400 ardiak zaintzeaz eta Idiazabal jatorri-deiturako gaztak artisau moduan egiteaz gain, kudeaketa komertzial ona egiten dute, gaztandegitik eta inguruko merkatuetan zuzenean saltzeko, baita webgunearen bidez ere. Tradizioak, iraunkortasunak eta berrikuntzak artisau eta kalitatezko produktua egitea ahalbidetzen dute, artzaintza, tradizio familiarra duen ogibidea, babesteko balio duena.
